Okyanustan Beyne: İnsan Vücudundaki Mikroplastiklere Bir Rehber

Son araştırmalara göre, dünya genelinde ortalama bir kişi her hafta yaklaşık bir kredi kartı ağırlığında plastik tüketiyor. Daha da endişe verici olanı, bilim insanlarının insan kan pıhtılarında, beyin dokusunda ve hatta plasentada mikroplastik izlerine rastlamış olması.

Peki bu nasıl oldu? Bir zamanlar "20. yüzyılın en büyük icadı" olarak anılan bu madde, neden giderek sağlığımız için gizli bir tehdit haline geldi? Ve vücudumuza nasıl sessizce giriyorlar?

Mikroplastikler: Nereden Geliyorlar?

"Mikroplastik" terimi ilk olarak 2004 yılında ortaya çıktı. O dönemde, Plymouth Üniversitesi'nde deniz ekolojisti olan Richard Thompson ve ekibi, Science dergisinde yayınladıkları bir makalede, Birleşik Krallık kıyılarındaki ve deniz tabanındaki tortularda çapı 5 mm'den küçük, yani yaklaşık bir pirinç tanesi büyüklüğünde büyük miktarda plastik parçası keşfettiklerini belirttiler. Bu da "mikroplastik" teriminin ortaya çıkmasına yol açtı.

Mikroplastiklerin yaygın varlığı, insanlığın plastik ürünleri sürekli ve aşırı kullanımı ve uygunsuz atık bertaraf uygulamalarıyla doğrudan bağlantılıdır. 1950'den bu yana küresel plastik üretimi 2 milyon tondan 2020'de 450 milyon tonun üzerine çıkmıştır. Ancak geri dönüşüm verimliliği son derece düşüktür; 2019'da plastiğin yalnızca %9'u geri dönüştürülmüştür. Çoğu çöplük veya yakma tesislerine gitmiş, yaklaşık %22'si ise doğal çevreye atılmıştır. Güneş ışığı, rüzgar ve suyun etkisiyle bu plastikler yavaş yavaş parçalanıp ayrışarak çok sayıda mikroplastik oluşturmaktadır.

▎Mikroplastiklerin İnsan Vücuduna Saldırmasının Üç Yolu

Giymek ve Yıkamak: Giysiler Mikroplastik Salınımının Bir Kaynağıdır

Polyester ve naylon gibi sentetik malzemelerin, doğal elyaflara kıyasla, giyilme ve yıkanma sırasında mikroplastik salma olasılığı daha yüksektir.

Tek bir polyester giysi, tek bir makine yıkamasında 1.900'den fazla mikrofiber dökebilir. Bu mikrofiberler o kadar küçüktür ki, çamaşır makinesi filtrelerinden ve belediye kanalizasyon sistemlerinden kolayca geçerek doğal su yollarına karışırlar. Sentetik tekstillerden kaynaklanan mikroplastiğin her yıl yaklaşık 176.500 tonunun çevreye salındığı tahmin edilmektedir.

Beslenme Alımı: Sebzeler de Havadaki Mikroplastikleri Emebilir

Sadece deniz ürünleri ve et değil, sebzeler de mikroplastik taşıyabilir. Nature dergisinde yayınlanan yeni bir çalışma, bitki yapraklarının havadaki mikroplastikleri doğrudan emip biriktirebildiğini ve bu sayede atmosferin, mikroplastiklerin ürünlere ve nihayetinde insan beslenmesine ulaşması için önemli bir yol haline geldiğini gösteriyor.

Daha da endişe verici olanı, mikroplastikler bir organizmaya girdikten sonra son derece hızlı hareket ederler. 2023 yılında hayvanlar üzerinde yapılan bir çalışma, yutulan mikropartiküllerin kan-beyin bariyerini geçip beyne sadece iki saat içinde girebildiğini göstermiştir.

İçme Yöntemleri: Şişelenmiş Su, Tek Kullanımlık Kağıt Bardaklar ve Çay Poşetlerindeki Gizli Riskler

Şişelenmiş su, tek kullanımlık kağıt bardak veya çay poşeti kullanmayı alışkanlık haline getiren kişilerde mikroplastik alımı riski daha yüksek olabilir.

Environmental Science and Technology dergisinde yayınlanan bir araştırmaya göre, 95°C suda beş dakika bekletilen tek bir naylon veya PET çay poşeti yaklaşık 11,6 milyar plastik parçacık ve 3,1 milyar nanoplastik açığa çıkarabiliyor. Journal of Hazardous Materials dergisinde yayınlanan bir başka araştırmada ise, tüketildikten 15 dakika sonra tek kullanımlık kağıt bardaklara dökülen sıcak içeceklerde 25.000 mikrondan fazla plastik parçacık tespit edildiği ortaya çıktı.

Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Bilimler Akademisi Bildirileri'nde yayınlanan bir araştırma, her litre şişelenmiş suda ortalama 240.000 adet tespit edilebilir plastik parçacık bulunduğunu ortaya koydu; özellikle şişe sıkıldığında veya tekrar tekrar açıldığında, bu durum suya daha fazla parçacığın salınmasına neden olabiliyor.

▎Mikroplastiklerin Yayılması ve Sağlık Tehditleri

Günümüzde atık su arıtma tesislerinin çoğu, mikroplastikleri giderecek özel proseslerle donatılmadığından, bazı mikroplastikler deşarjlarla birlikte doğal sulara karışıyor.

Karadan denize, mikroplastikler gezegenin her köşesinde bulunmuştur: derin deniz tortularında, ücra adalarda, Arktik deniz buzullarında ve hatta Antarktika karlarında. Çevredeki mikroplastikler plankton, balık ve kabuklu deniz hayvanları tarafından yutulur, ardından besin zinciri boyunca birikerek insan vücuduna girer.

Ek olarak, bitkiler kökleri aracılığıyla topraktan mikroplastikleri emerek yenilebilir kısımlara aktarabilirler. Tuz ve içme suyunun da mikroplastik taşıyıcıları olduğu tespit edilmiştir.

Ningxia Tıp Üniversitesi Ekotoksikoloji ve Çevre Güvenliği bölümünde yayınlanan bir hayvan çalışması, tek kullanımlık plastiklerin sık kullanımının kalp yetmezliği riskini %13 artırabileceğini öne sürüyor. Bu ürünlere uzun süreli maruz kalma, bağırsak mikroplarının yapısını değiştirerek iltihaplanma ve oksidatif strese yol açarak miyokard hasarına ve kardiyovasküler hastalığa neden olabilir.

Ayrıca, plastiklere sıklıkla eklenen bisfenol A (BPA) ve ftalatlar (PAE'ler) gibi endokrin bozucular, insan vücudundaki normal hormon fonksiyonunu etkileyerek kardiyovasküler sistem için daha fazla tehdit oluşturabilir.

Mikroplastik Alımı Nasıl Azaltılır?

1. Sıcak yiyeceklerin plastik poşetlerle doğrudan temas etmesinden kaçınınız.

Yüksek sıcaklıklar plastiğin bozulmasına ve mikropartiküllerin salınmasına neden olabilir. Yiyecekleri yemeden önce cam veya seramik sofra takımlarına aktarmanız önerilir.

2.Plastik kesme tahtası kullanımını en aza indirin.

Yapılan araştırmalar, plastik kesme tahtalarında sebze veya et doğrarken mikroplastiklerin etrafa saçılabileceğini göstermiştir. Polietilen kesme tahtalarının bir yıl boyunca kullanılmasının, insan vücudunu 14,5 ila 71,9 milyon mikroplastik parçacığına maruz bırakabileceği tahmin edilmektedir.

3. Deniz ürünlerinin sakatatlarını tüketirken dikkatli olun.

Mikroplastikler, deniz canlılarının atıklarında birikme eğilimindedir. 50'den fazla makaleyi inceleyen bir çalışma, kabuklu deniz ürünleri kontaminasyonunun Asya'da daha şiddetli olduğunu göstermektedir. Kabuklu deniz ürünlerinin tüketilmeden önce iyice yıkanıp pişirilmesi ve bağırsaklarının, midesinin ve solungaçlarının çıkarılması önerilir.

4. Plastik bardak, pipet ve paket servis kapları dahil olmak üzere tek kullanımlık plastik ürünlerin kullanımını azaltın . Potansiyel maruziyeti en aza indirmek için sıcak yiyecek veya içecekleri plastik kaplarda kullanmaktan kaçının.