Plastik Atık: Geri Dönüşüm ≠ Kullanım

İklim krizi ve küresel plastik kirliliği göz önüne alındığında pek çok kişi, plastik kirliliğinin çözümünün başta plastikler olmak üzere malzemelerin geri dönüştürülmesi olduğuna inanıyor. Geri dönüşüm kaynak kullanımını azaltabilir, israfı önleyebilir ve karbondioksit emisyonlarını azaltabilir. Döngüsel ekonominin önemli bir temelidir. Bazı malzemelerin geri dönüşümü nispeten basittir ancak plastiklerin geri dönüşümü karmaşık hedef çatışmalarını içerir.

Fosil bazlı plastiklerin geri dönüştürülmesi, yakılması (ısı geri kazanımı) veya bir kullanımdan sonra çevreye atılmasıyla karşılaştırıldığında özellikle önemlidir. İsviçre'nin pek çok şehrinde plastik atıklar veya daha doğrusu karışık ev plastikleri, plastik torbalarda toplanıp, makineler kullanılarak ayrıştırılıp geri dönüştürülebiliyor.

Ancak geri dönüşüm süreci yakında sınırına ulaşacak. Çevresel açıdan bakıldığında, mekanik geri dönüşüm, geri dönüştürülmüş malzemelerin mümkün olduğunca yerel malzemelerin yerini alması durumunda en faydalı olanıdır. Bu, üretim ve yakma sırasında karbondioksit emisyonlarının önlenebileceği ve plastiklerin çöplüklere veya çevreye karışmayacağı anlamına geliyor. Ancak yeni plastiklerin değiştirilmesi yüksek kaliteli geri dönüştürülmüş malzemeler gerektirir ve sorun da tam olarak budur.

Kimyasal maddeler geri dönüşüm sürecini bozabilir

Tekrarlanan monomer birimlerinden oluşan polimer zincirlerinden oluşan çeşitli plastik türleri üretilmekte ve kullanılmaktadır. Uygulamaya bağlı olarak bu polimer zincirleri ayrıca plastiğe gerekli özellikleri veren stabilizatörler, plastikleştiriciler ve alev geciktiriciler gibi birçok ek kimyasal madde içerir. Birleşmiş Milletler Çevre Programı için yazılan bir raporda araştırmacılar, plastiklerde 13.000'e kadar kimyasalın kullanıldığını tespit etti. Bu maddelerin birçoğu insan sağlığına ve çevreye zararlı olabilir. Ancak bazı durumlarda bu maddeler yeterince düzenlenmemiştir.

Büyük miktarda plastik ve katkı maddeleri çoğu zaman geri dönüştürülmüş malzemelerin kalitesini düşürür ve pratikte geri dönüşümü zorlaştırır veya imkansız hale getirir. Dolayısıyla birçok plastik ürün geri dönüştürülmüş malzemelerden yapılamıyorsa ve yalnızca yeni malzemelerden yapılabiliyorsa, giderek daha fazla plastik atık toplamanın bize pek bir faydası olmayacaktır.

Daha ciddi bir sorun ise uzun ömürlü plastik ürünlerin sıklıkla insan sağlığına ve çevreye zararlı olduğunu bildiğimiz katkı maddeleri içermesidir. Bu plastiklerin geri dönüşümü dikkatli bir şekilde yönetilmezse, bu durum, düzenlemeye tabi kimyasalların döngüden çıkarılmak yerine piyasada daha uzun süre dolaşmasına neden olabilir.

Renkli plastiklerin dezavantajları

Gıdanın aksine plastik üreticileri nadiren formüllerini ve içeriklerini açıklamaya ihtiyaç duyar. Bu, insanların çoğu plastik ürünün hangi içerikleri içerdiğini veya güvenli bir şekilde geri dönüştürülüp dönüştürülemeyeceklerini bilmedikleri anlamına geliyor. Bu çalışmanın amacı plastiklerin hangi malzemelerden yapıldığını ve geri dönüştürülüp dönüştürülemeyeceğini belirlemeye çalışmaktır.

Örneğin, Çevre Bilimi ve Teknolojisi dergisinde yayınlanan bir çalışmanın parçası olarak araştırmacılar yakın zamanda İsviçre'deki diğer üniversitelerden meslektaşlarıyla işbirliği yaparak polivinil klorürden (PVC) yapılmış plastik zemin kaplamalarını araştırdı. Polivinil klorür inşaat sektöründe önemli bir plastiktir ve sıklıkla geri dönüştürülür (geri dönüşüm oranı: %16). Bu çalışmada araştırma ekibi, İsviçre'de satın alınan 151 yeni PVC zemin kaplama ürününü ağır metaller, plastikleştiriciler ve diğer kimyasallar açısından test etti.

Araştırma sonuçları şaşırtıcı. 24 (%16) yeni zemin kaplamasında, stabilizatör olarak kullanılan kurşun ve plastikleştirici DEHP (bir ftalat) gibi uzun süredir yasaklanan zararlı katkı maddeleri bulundu. Sağlık tehlikeleri nedeniyle Avrupa Birliği ve İsviçre, kurşun ve DEHP'nin yeni malzemelerde kullanımını yasakladı. Bu nedenle araştırmacılar, muhtemelen geri dönüştürülmüş malzemelerin kirlenmesi nedeniyle bu maddelerin yeni zemin kaplamalarında hala bulunabileceğine inanıyor.

polivinil klorür.

Zemin kaplamalarının %29'u da diğer ftalat plastikleştiricileri içeriyor; bunların kullanımı hâlâ onaylanmış ancak yine de endişe yaratıyor. Bazı ftalatların endokrin bozucu ve kanserojen etkilere sahip olduğundan ve çeşitli hastalıklarla ilişkilendirildiğinden şüphelenilmektedir.
İnsanlar her zaman polivinil klorür zemin kaplamalarının plastikleştiriciler saldığı için binaların içindeki zararlı kimyasalların ana kaynağı olduğuna inanmışlardır. Ama aslında insanlar onun kimyasal bileşimi hakkında hâlâ çok az şey biliyor.

Bu sorun nasıl çözülür?

Bu örnek, plastiklerin çok çeşitli kimyasallar içerdiğini ve şeffaflıktan yoksun olduğunu gösteriyor; bu durum yalnızca döngüsel ekonomi için sorun teşkil etmekle kalmıyor, aynı zamanda insanlar ve çevre için de tehlike oluşturuyor.
Gelecekte PVC zemin kaplama malzemelerinin insan sağlığına zarar vermeden geri dönüştürülmesinin sürdürülebilir yollarının bulunması gerekmektedir. Bu, geri dönüştürülmüş PVC ürünlerinden zararlı kimyasalların uzaklaştırılması için daha sıkı kontrol ve işlemler gerektirir. Plastiklerdeki ftalat plastikleştiricilerin tespitine yönelik pratik yöntemler geliştirilmiştir ve bu yöntemlerin geri dönüşüm sistemine dahil edilmesi gerekmektedir.

Ancak diğer kimyasal maddeler için şu anda hızlı ve basit bir tespit yöntemi bulunmuyor. Bu durumda araştırmacılar, özellikle üretim süreçlerinde yapılacak ayarlamalarla birlikte diğer plastik ve kimyasal türlerinin hızlı ve basit analizinin hala gerekli olduğuna inanıyor.

Gelecekte daha fazla yeni malzemenin değiştirilmesi gerekiyorsa, daha kaliteli geri dönüştürülmüş malzemelere ihtiyaç duyulacaktır. Uygulamada bu, temel olarak kullanılan farklı plastik ve kimyasalların miktarının azaltılması, daha standart malzeme tasarım yöntemlerinin benimsenmesi, geri dönüşümün baştan dikkate alınması ve tedarik şeffaflığının arttırılması anlamına gelir.